Yuxu iflici

Yuxu iflici
DiseasesDB	12182
MedlinePlus	000801
MeSH	D020188

Yuxu iflici — insanın adətən yuxuya getmə və ya oyanma prosesində iflic yaşadığı müvəqqəti vəziyyət.^[1][2] Yuxu iflici zamanı fərd şüurlu olur və ətrafdakılardan xəbərdar olur, lakin öz iradəsi ilə bədənlərini hərəkət etdirə bilmir. Bu, bir neçə saniyədən bir neçə dəqiqəyə qədər davam edə bilər və tez-tez sinə üzərində təzyiq hissi, nəfəs almaqda çətinlik, çarəsizlik, qorxu hissi ilə müşayiət olunur.

Yuxu iflici yaşayan insanlar tez-tez eşitmə, vizual və toxunma duyğuları da daxil olmaqla müxtəlif duyğu üsullarını əhatə edə bilən parlaq və sıx halüsinasiyalar yaşayırlar. Fərdlər qəribə səslər, pıçıltılar, ayaq səsləri və ya reallıqda olmayan digər səsləri eşidə bilər. Bəzi insanlar "başqa dünyaya aid" və ya narahatedici hiss edən səslər və ya söhbətlər eşitdiklərini bildirir, ətraflarında müxtəlif varlıqları, fiqurları və ya obyektləri gördüyünü xəbər verirlər. Bu, vizual halüsinasiyalar çox vaxt kölgəli, təhdidedici və ya sürreal olaraq təsvir edilir. Bəzi fərdlər isə çarpayısının üstündə üzmək, uçmaq və ya havaya qalxmaq hisslərini yaşayır, görünməyən bir qüvvə tərəfindən toxunulduğunu, tutulduğunu və ya sıxıldığını hiss edirlər. Bəzi hallarda fərdlər qoxu və ya dadla bağlı halüsinasiyalar bildirə bilər, baxmayaraq ki, bu hal çox nadir baş verir.^[3][4]

Yuxu iflicinin şizofreniya ilə birbaşa əlaqəsi yoxdur və müstəqil bir xəstəlik deyil, normal yuxu fenomeni hesab olunur. Bu vəziyytət narkolepsi olan şəxslərdə, eləcə də sağlam insanlarda baş verə bilər. Həmçinin genetik faktorlar da ailə fərdinin yuxu iflici yaşamağa həssaslığına təsir edir. Vəziyyət yuxusuzluq, psixoloji stress və ya anormal yuxu dövrləri ilə tətiklənə bilər. Əsas mexanizmin REM yuxusunda bir disfunksiya ilə əlaqəli olduğuna inanılır.^[2] Müntəzəm olaraq lusid yuxu görmək (yuxu gördüyünün fərqində olmaq) yuxu iflici ehtimalını artırmır, lakin bəzi lusid yuxu görənlər bunu lusid yuxu görmək üsulu kimi istifadə edirlər.^[5]

Diaqnozu şəxsin təsviri əsasında qoyulur. Atonik tutmalar və hipokalemik dövri iflic kimi sağlamlıq problemləri əzələ nəzarətinin müvəqqəti itirilməsi və ya zəiflik baxımından yuxu iflici ilə müəyyən xüsusiyyətləri və simptomları bölüşür.^[2] Yuxu iflici üçün müalicə variantları zəif tədqiq edilmişdir. İnsanların vəziyyətin ümumi olduğuna və ümumiyyətlə ciddi olmadığına əmin olmaq tövsiyə olunur. Sağlam yuxu vərdişlərini və rutinlərini inkişaf etdirmək, koqnitiv davranış terapiyası, bəzi hallarda isə tibb işçiləri antidepressantlar təklif edə bilərlər.^[1]

İnsanların 8%-dən 50%-ə qədəri həyatının bir nöqtəsində yuxu iflici yaşayır və dünyada yalnız 5% insanda bu hal müntəzəm baş verir.^[2][6] Kişilər və qadınlar eyni dərəcədə təsirlənir.^[2] Yuxu iflicinin özü ümumiyyətlə yuxu dövrünün normal və zərərsiz bir hissəsi hesab edilsə də, əlaqəli hisslər və halüsinasiyalar bəzi insanlar üçün narahatlıq yarada bilir.

Yuxu iflici tarix boyu təsvir edilmiş və çox vaxt mədəni inanclar və folklorla iç-içə olmuşdur. Müxtəlif mədəniyyətlərdə və tarixi dövrlərdə insanlar bu cür hadisələri tanrıların, ruhların və ya digər fövqəl təbii varlıqların təsiri ilə əlaqələndirir, bunları ilahi ünsiyyət və ya vəhylər kimi qəbul edirdi. Yuxu iflicindən əziyyət çəkən insanlar çox vaxt ilahi tərəfindən seçilmiş və ya xüsusi insanlar hesab olunur, onların təcrübələri dini və ya mifoloji hekayələrə inteqrasiya edilirdi. Yuxu iflicinin yadplanetlilər tərəfindən qaçırılma və digər paranormal hadisələr haqqında hekayələrin yaradılmasında rol oynadığı güman edilir.^[1]

1. ↑ ^{1 2 3} Sharpless, BA. "A clinician's guide to recurrent isolated sleep paralysis". Neuropsychiatric Disease and Treatment. 12. 2016: 1761–67. doi:10.2147/NDT.S100307. PMC 4958367. PMID 27486325.
2. ↑ ^{1 2 3 4 5} Avidan, Alon Y.; Zee, Phyllis C. Handbook of Sleep Medicine (ingilis) (2nd). Lippincott Williams & Wilkins. 2011. səh. Chapter 5. ISBN 978-1-4511-5385-9. 2023-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-19.
3. ↑ Sharpless, Brian A.; Doghramji, Karl. Sleep paralysis: historical, psychological, and medical perspectives. Oxford: Oxford University Press. 2015. ISBN 978-0-19-931380-8.
4. ↑ Olunu, Esther; Kimo, Ruth; Onigbinde, EstherOlufunmbi; Akpanobong, Mary-AmadeusUduak; Enang, InyeneEzekiel; Osanakpo, Mariam; Monday, IfureTom; Otohinoyi, DavidAdeiza; Fakoya, AdegbenroOmotuyi John. "Sleep paralysis, a medical condition with a diverse cultural interpretation". International Journal of Applied and Basic Medical Research (ingilis). 8 (3). 2018: 137. doi:10.4103/ijabmr.IJABMR_19_18. ISSN 2229-516X. PMC 6082011. PMID 30123741. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
5. ↑ Brown, Neil. "Sleep Paralysis". 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-19. Sleep paralysis can be a porthole to a lucid dream.
6. ↑ Sharpless, Brian A.; Barber, Jacques P. "Lifetime prevalence rates of sleep paralysis: A systematic review". Sleep Medicine Reviews. 15 (5). October 2011: 311–315. doi:10.1016/j.smrv.2011.01.007. PMC 3156892. PMID 21571556.